Psychologia powinna wyzwalać człowieka

28 lat temu, w listopadzie, zamordowany został Ignacio Martín-Baró – psycholog powszechnie mało znany, dla mnie osobiście bardzo ważny. To jego prace nadały nowy sens temu, jak myślę o swoim zadaniu jako psychologa i psychoterapeuty.

Baró, twórca psychologii wyzwolenia, zginął rozstrzelany przez oddział wojskowy na kampusie uniwersyteckim. Było to morderstwo polityczne: Baró, pracując na rzecz najbiedniejszych ofiar systemowej i politycznej opresji, był niebezpieczny dla dyktatury Salwadoru. Udowodniał on bowiem swoim życiem, że psychologia może być praktyką wyzwalania ludzi od niesprawiedliwości i ucisku.

Martin-Baró wierzył, że rolą psychologa jest nie tylko zrozumienie świata, ale zmienianie go na lepsze. Wzywał psychologów i specjalistów od zdrowia psychicznego, aby zaangażowali się w ruchy na rzecz społeczno-politycznych zmian zamiast biernie obserwować społeczeństwo z badawczej, analitycznej pespektywy.

Według Baró, celem spotkania terapeutycznego z reprezentantami grup opresjonowanych powinna być „deideologizacja rzeczywistości”. Psycholog powinien pomagać ludziom lepiej zrozumieć naturę ich związku ze światem społecznym zamiast pozostawiać ją przezroczystą. Uważał, że lepszy wgląd w swoją rolę w społecznej strukturze przywilejów, nakazów i oczekiwań pobudza osoby z grup marginalizowanych do zadbania o własne interesy oraz tworzy szanse przełamania dominacji grup uprzywilejowanych. Według niego, dopiero kiedy cierpienie, ból i zachowania autodestrukcyjne osoby doświadczającej przemocy zostaną wyjaśnione i uzasadnione relacją społeczną, pojawi się miejsce na zrozumienie i autonomiczne dążenie do zmiany swojej sytuacji. Nie chodzi więc o to, żeby osobę „postawić do pionu”, aby radziła sobie w społeczeństwie. Chodzi o to, żeby oswoić i ukierunkować jej bunt, wzmocnić w niej naturalną chęć emancypacji i nauczyć zmieniać swoje środowisko*.

To podejście jest mi bardzo bliskie.

Uważam, że naszym, psychologów i psycholożek zadaniem jest nie tylko wspieranie ludzi w wyzwoleniu, ale też aktywizm społeczny na rzecz osób wykluczonych.

Więcej:
Writings for a Liberation Psychology
* Przemoc i uwłasnowolnienie(…) Dułak, K., Świerszcz, J. (s. 53-55)